Faydalı model koruması, patent hukukunun bir parçasıdır. Faydalı model hakkı, sahibine patent tipi bir koruma sağlar. Geleneksel olarak bu iki hak birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Gerçekten her iki hakkın konusu da buluşlardır. Hatta öyle ki patentlere ilişkin düzenlemeler çoğu zaman faydalı modellere de uygulanır. Uygulamada faydalı model, “küçük buluş” veya “küçük patent” olarak da adlandırılır. Buna karşılık faydalı model başvurusundaki sürecin, köklü bir şekilde patentten farklılaştırılması, faydalı modellerin maliyetinin düşük olmasını ve tescil sürecinin de hızlı ve pratik olmasını sağlar. Bu da özellikle KOBİ’ler için büyük bir fırsata dönüşür. Bununla birlikte faydalı model korumasıyla patentlerin yanında serbest ticaretin önüne yeni mayınların döşendiğini burada not edelim.

Her yenilik büyük bir buluş olmayabilir. Pek çok firma, Ar-Ge çalışmaları sayesinde mevcut ürünleri geliştirir, daha pratik ya da ekonomik çözümler bulur. Ancak bu iyileştirmeler bazen patent almak için gereken yüksek yenilik düzeyine ulaşmaz. İşte bu noktada faydalı model koruması devreye girer. Teknik ilerlemeye katkı sağlayan bu “küçük buluşlar” da faydalı model belgesiyle korunur.

Faydalı model hakkı, tescile dayalı bir haktır ve teknik/fonksiyonel buluşlarda sahibine tekel yetkileri tanır. Bu yönüyle patentlere benzer; ancak tasarımlardan farklıdır. Tasarımlar, bir ürünün dış görünümünü (örneğin formunu, desenini) korurken; patent ve faydalı modeller, ürünün çalışma prensibini korur. Her iki koruma sisteminde de “yenilik” aranır ama anlamları farklıdır: faydalı modellerde teknikteki yenilik, tasarımlarda ise görünümdeki yenilik önemlidir. Uygulamada bu iki koruma türü zaman zaman karıştırılsa da aslında korudukları alanlar farklıdır.

Faydalı model koruması bakımından iki temel şart aranır:

• Buluşun yeni olması,
• Sanayiye uygulanabilir olması.

Patentten farklı olarak, faydalı modellerde “buluş basamağı” (inventive step) şartı aranmaz. Bu, iki sistemin en belirgin farkıdır. Buluş basamağının aranmaması, faydalı model sürecini hem daha hızlı hem de daha düşük maliyetli hale getirir.

Koruma süresi açısından ise denge sağlanmıştır:

• Patent koruması 20 yıl sürer,
• Faydalı model koruması ise 10 yıl ile sınırlıdır.

Ancak süre, korunacak unsurlar ve prosedür farkları bir yana bırakıldığında, korumanın kapsamı bakımından patent ve faydalı model arasında esaslı bir fark yoktur. Her ikisi de sahibine buluşu üzerinde tekel hakkı verir ve başkalarının izinsiz üretim, satış veya kullanımını engelleme yetkisi tanır.