Buluş Nedir, Nasıl Yapılır?

Cahit Suluk Hukuk Bürosu Kurucusu Fikri Mülkiyet Hukuku Uzmanı

Av. Doç. Dr. Cahit Suluk, Biontech CEO’su Uğur Şahin’in

“Aşıyı 25 Ocak günü birkaç saat içinde tasarladım “ ifadesini yorumladı.

        İkinci sorunun cevabı Sayın Uğur Şahin’in şu açıklamasında saklı: “25 Ocak günü, Çinli araştırmacıların 11 Ocak’ta yayınladığı corona virüs genetik dizilerini kullanarak 10 farklı aday hazırladım. Daha sonra en doğru adayı birkaç saat içerisinde tasarladım”. Demek ki buluşçu, buluşu geliştirirken mutlaka sorunun projelendirilmesi, üzerinde uzun yıllar çalışılması gerekmiyor. Gelen ilhamla insan aniden, insanlığın başına dert olan teknik bir problemi çözüverir, o kadar. Gerçi bugün buluş konuları projelendirilir, ciddi insan ve maddi kaynak ayrılır ve ekip çalışmasıyla buluşlar geliştirilir. Yani dahi buluşçu dönemi geçti; bunun yerini sistemli ve ekip çalışmaları aldı. Nitekim bugün buluşların %90’ı işçiler tarafından geliştiriliyor. Söylemek istediğimiz bunun her zaman böyle olmayabileceği.

İlk sorunun cevabı daha zor. Türk Dil Kurumunun Büyük Sözlüğünde buluş; “ilk defa yeni bir şey yaratma, icat”, “bilinen bilgilerden yararlanarak daha önce bilinmeyen yeni bir bulguya ulaşma veya yöntem geliştirme, icat” anlamında kullanılmıştır. Yasa koyucular, buluşun tanımını yapmaktan özenle kaçınıyor. Yasa koyucular, buluşu sınırlarız endişesi taşıyor. Buluşu, teknik bir problemi çözen ve yenilik özelliği taşıyan insan fikri şeklinde tanımlayabiliriz. Buluş, teknik alanda spesifik bir problemin çözümüdür. Buluşçu, belirli bir teknik problemi doğa kuvvetlerini hâkimiyet altına alarak çözer. Patent, teknik nitelikteki buluşlara verilir; patent hukukunda teknik saha dışında kalan konulardaki fikri ürünler buluş sayılmaz ve bunlara patent verilmez. Yani pratik olanın dışındakiler tekniğin dışındadır. Örneğin, finans sektöründe yeni bir tahvil modeli ya da oyun sektöründe yeni bir oyun geliştirilmesi patent korumasından yararlanamaz. Çünkü bu tür buluşların teknik karakteri yoktur.

Keşiften farklı olarak buluş, fikri bir çabayı gerektirir. Keşifte ise doğada var olan unsurlar bulunur/keşfedilir. Fikri çaba olmadığı için keşifler patentlenemez.

Aynı teknik probleme farklı çözümler üretilebilir. Yani aynı soruna ilişkin birden çok buluş geliştirilerek farklı patentler alınabilir. Hatta sonradan alınan bir patent öncekine bağımlı da olabilir. Örneğin, Biontech firması Covid-19 aşısı geliştirmesine rağmen sözgelimi Çin’li bir firma da başka bir aşı geliştirebilir ve geliştirdiği aşıya patent alabilir. Çünkü teknik bir probleme (örneğimizdeki Covid-19 virüsüne) birden çok çözüm üretilebilir. İleride bu virüse birden çok firma birden çok ilaç geliştirebilir ve her biri patentlenebilir.

Bir buluşa patent belgesi verilebilmesi için söz konusu buluş yeni, tekniğin bilinen durumunu aşmalı ve sanayiye uygulanabilir nitelikte olmalıdır.

Faydalı model koruması, patent hukukunun bir parçasıdır. Faydalı model, küçük patent (utility model/petty patent) olarak da isimlendirilir. Daha ziyade küçük buluşlara, patentlere kıyasla daha ucuz, hızlı ve basit bir tescil sistemi öngörülerek faydalı model koruması sağlanır. Esneklik, belgelemedeki hız ve karmaşık işlemlerin yokluğu gibi özellikleriyle faydalı modeller KOBİ’lerin ihtiyaçlarına daha uygundur. Bununla birlikte patentlerin yanında serbest ticaretin önüne yeni mayınların döşendiğini burada not edelim.

Ülkemizde yeni ve sanayiye uygulanabilir nitelikteki buluşlar faydalı model korumasından yararlanır. Faydalı modeller bakımından bazı hukuk düzenleri, yenilik kriterini yerel (ulusal) seviyede ararken; hukukumuzda mutlak, yani dünya çapında yenilik benimsenmiştir. Bu nedenle yurt dışında var olan buluşun, Türkiye’ye getirilerek sahiplenilmesi hukuken korunmaz.

Hukukumuzda patentlerden farklı olarak faydalı model korumasından yararlanacak buluşlarda, buluş basamağını/tekniğin bilinen durumunu aşma şartı aranmaz. Bazı buluşlar, buluş basamağı taşımadığından patent korumasından mahrum kalır. Bu nedenle faydalı model koruması, esas itibarıyla patentle korunamayan ama teknolojik yenilik içerdiği için korunması faydalı ve gerekli görülen buluşlar bakımından benimsenmiştir. Bazen de buluş sahibi, buluş basamağını aşan bir buluşa patent belgesi alabilecek iken daha ucuz ve hızlı belge almak gibi pratik düşüncelerle faydalı modeli tercih edebilir. Kaldı ki daha sonra faydalı model başvurusu, patent başvurusuna dönüştürülebilir.