“Tek Tip Paketleme” uygulaması, tütün ürünleri paketlerinin üzerinde yer alan logo ve renk gibi markaya ilişkin unsurların kaldırılmasını ve tüm sigara paketlerinin tek tip paketler haline getirilerek yeknesaklaştırılmasını ifade eder.

Tek tip paketleme uygulamasına göre, tüm tütün ürünleri aynı görünüme sahip olmalı ve tüm tütün paketleri perakende satışta tek tip olmalıdır. Dolayısıyla sigara paketlerinin standart görünüme kavuşması için kelime markası dışındaki tüm unsurların kullanımı yasaklanmıştır.

Dünya çapında tek tip paket uygulamasına geçmek için gerekli kanuni düzenlemeleri yapan ülkeler aşağıdaki gibidir:

Ayrıca Singapur’da, 2020 yılında tek tip pakete geçilmesi için kanun teklifi sunulmuştur.

Ülkemizde 5 Aralık 2018 tarihli Resmi Gazetede (Link) yayınlanarak yürürlüğe giren, “Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 23. ve 24. maddesiyle,  “4207 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun”un 3. ve 4. maddesinde yapılan değişiklikle mevzuatımıza Tek Tip Paket hayata geçirilmiş ve tütün ürünlerinin reklam ve tanıtımına uygulanan yasaklar daha da sıkı hale gelmiştir.

4207 Sayılı Kanun md. 4/3’e yapılan bir ilaveyle tek tip paket uygulaması Türkiye için yasalaşmıştır. Yapılan ilave şöyledir: “Türkiye’de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri; markanın yazım şekli, yazı karakteri ve boyutu, paket üzerindeki konumu, paketlerin rengi, diğer yazı, ibare ve şekiller dâhil olmak üzere aynı şekilde tasarlanmış düz ve standart paket biçiminde piyasaya arz edilir. Marka, paketin sadece bir yüzeyine ve bu yüzeyin yüzde beşini aşmayacak şekilde yazılır. Paketlerin üzerine markanın logosu, simgesi veya sair işaretleri konulamaz. Bu kurallar birden fazla paketi bir arada bulunduran tütün ürünleri kutuları için de geçerlidir”.

Tek tip paket düzenlemesinin 5 Temmuz 2019 tarihinde uygulamaya geçilmesi beklenmekle birlikte bu süre altı aya kadar uzatılabilir. Bu konudaki Yönetmeliğin 5.1.2019 tarihine kadar çıkması beklenmekteydi, ancak henüz Yönetmelik yayınlanmamıştır.

Bu düzenlemeye göre, tek tip paket ile tütün ürünleri üretenlerin sadece kelime markası sigara paketi üzerinde yer alacak ve bu isim sadece sigara paketinin bir yüzünde, alanın % 5’ini geçemeyecektir. Bütün sigaralar üzerindeki kelimeler aynı renk ve büyüklük ve yazı karakteriyle yazılacaktır. Hiçbir şekilde logo kullanılamaz, logoya ilişkin renkler ve farklı ibareler kullanılamaz. Markanın, kelime dışındaki bütün ayırt edicilik unsurlarının kullanılması yasaktır.

Tek tip paketleme yapılmasının ana sebebi, kamu sağlığıdır. Amaç, sigara paketlerinin çekiciliğinin azaltılması suretiyle, kişilerin sigara ürünlerine olan ilgilerinin azalması ve sigara kullanım oranında düşüşün sağlanmasıdır.

Bilindiği üzere marka üzerindeki hak AYM ve AİHM kararlarına göre mülkiyet hakkı olarak kabul edilmiştir. AY md.13 ve 35 çerçevesinde de mülkiyet hakkı kısıtlanabilir. Ancak kısıtlamanın Anayasaya uygun olarak kabul edilebilmesi için kısıtlamanın,

• Kanunla yapılması,
• Kamu yararı amacı ile yapılması,
• Hakkın özüne dokunmaması,
• Ölçülülük ilkesine aykırı olarak yapılmaması gerekir.

Her ne kadar sigaranın zararlarının azaltılması ve sigara içme oranında düşüş sağlanması kamu yararına olsa da, markanın şekil ve renk unsurlarının yasaklanması ve paketlerin yeknesaklaştırılması ile bu amaca ulaşılabileceği hususunda güvenilir bir kanıt bulunmamaktadır. Oysa ölçülülük ilkesi, başvurulan önlem (kısıtlama) ile güdülen amaç arasında adil bir denge bulunup bulunmadığını tespit etmek için konulmuştur. Ölçülülük ilkesi; elverişlilik, gereklilik ve orantılılık olarak üç alt ilkeye ayrılmaktadır. Bu ilkeler çerçevesinde markanın kısıtlanması önleminin, sigara içme oranının düşürülmesi için uygun bir araç olup olmadığı sorgulanmalıdır. Ayrıca kısıtlamanın hukuka uygun olarak kabul edilmesi için, bir mülkiyet hakkı olan marka hakkının özüne dokunulmamış olması gerekir.

Tek tip paket düzenlemesi, markanın kullanılması, markanın ayırt ediciliğinin korunması gibi önemli haklara ciddi zarar verecektir. Yapılan düzenleme, kamu yararı ve markanın kullanımının engellenmesi (şekil ve renk unsurlarının) arasında (1) doğrudan bir illiyet bağının bulunması ve (2) hakkın özüne dokunulmaması halinde hukuka uygun olarak kabul edilecektir. Oysa bu illiyet bağının bulunmaması ve hakkın özünün zedelenmesi, kişilerin mülkiyet haklarının ileri derece kısıtlanması anlamına gelmektedir. Bu nedenle yapılan düzenlemenin Anayasaya uygunluğu tartışmalıdır.