E-spor, özellikle pandeminin de etkisiyle evde geçirilen zamanların artmasıyla son dönemde giderek artan oyuncu ve seyirci sayısı ile oldukça popüler hale gelmiştir. E-spor çeşitli hukuki konularla ilgili sorunları beraberinde getirmektedir. E-spor, haksız rekabet hukuku, iş hukuku, sözleşme hukuku, ceza hukuku ve spor hukuku gibi farklı hukuk dallarıyla ilgili sorunları içermektedir. Bunlar arasında fikri mülkiyet hukukuyla ilgili olanlar dikkat çekicidir. E-spor ekosistemindeki aktörlerin her birinin fikri mülkiyet hakları olabilir. Hem amatör hem de profesyonel spor aktivitelerinde oyuncuların çeşitli unsurlar üzerinde fikri mülkiyet hakları olabilir. Bu yazıda e-spor oyuncularının sahip olabileceği fikri mülkiyet haklarına değinilecektir.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia etmelerinin söz konusu olabileceği hususlardan ilki, oyun sırasında kullandıkları bir slogan, etiket ya da hareket olabilir. Oyuncuların bir takma adı veya etiketi (gamer tag), sloganı (catch phrase) veya oyuncunun kendisiyle bütünleşmiş ve onu e-spor aktivitelerinde farklı kılan bir hareketi olabilir. Kişisel olarak farklılık gösteren bu unsurlar, oyuncuyu diğer oyunculardan ayırt etmek için önemlidir. Deyim yerindeyse bu şekilde kişisel markalaşma, oyuncuyu hem sosyal medyada hem de bir internet ortamında öne çıkarır. Örneğin, basketbolcu Michael Jordan, “Airjordan” lakabına sahiptir. Bu takma ad, Nike Incorporation Şirketi’nin giyim, ayakkabı, başlık uluslararası sınıfındaki tescilli ticari markasıdır. Nike Incorporation, Air Jordan jumpman logosunun haklarına da sahiptir. Bu logo, atletin rebound hareketindeki silüetidir. Michael Jordan, Airjordan takma adının marka olarak kullanılması ve ribaund siluetini (sıçrayan adam) içeren logoyu Nike Incorporation Şirketi’nin marka olarak tescili ve kullanması için sözleşme ile izin vermiştir. Bir e-sporcunun her zaman kullandığı bir oyuncu adı, oyuncu rumuzu, ayırt edici bir ifade sloganı marka olarak tescil ettirilmek isteniyorsa, e-sporcu kendisi adına veya Michael Jordan örneğinde olduğu gibi yetkilendirdiği kişi adına tescil işlemi yapılabilir. E-sporculara bu itibarla, oyuncu etiketlerini veya takma adlarını, kariyerlerinin başında marka olarak tescil ettirmelerini öneririz.
Ayırt edici sporcu hareketine örnek Usain Bolt’un yıldırım/ışık hareketi verilebilir. Dünyanın en hızlı koşan insanı unvanına sahip olan Bolt’un bu hareketinin görseli marka olarak tescillidir. E-spor karşılaşması sırasında ya da sonrasında, örneğin müsabakayı kazandığında e-sporcunun sürekli olarak yaptığı ve adeta onu ayırt eden birkaç saniyelik bir hareketin (tıpkı Nusret Gökçe’nin tuz serme hareketinin marka olarak tescilinde olduğu gibi) veya duruşun siluetinin koşulları varsa marka olarak tescili mümkündür.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkına konu olabilecek hususlardan ikincisi e-sporcunun görseli/imajıdır. E-sporcunun fotoğrafı üzerinde kişilik hakkı bulunmaktadır. E-sporcunun izni olmaksızın yüzü bir video oyununda grafik olarak ya da başka bir deyişle dijital olarak avatar şeklinde de kullanılamaz. Örneğin Amsterdam Bölge Mahkemesi, 2017 yılında futbol oyuncusu Edgar Davids’in açtığı davada sporcunun görselinin League of Legends oyununda avatar olarak kullanılmak suretiyle hak ihlali teşkil ettiğine ilişkin iddiayı kabul etmiştir.
Bir rap dansçısı olan Terrance Ferguson (sahne adıyla 2 Milly) Epic Games Şirketi’ni, kendisine ait bir dans figürünü bir ifade (emote) olarak Fortnite oyununda izinsiz kullanması nedeniyle telif hakkını ihlal ettiğinden bahisle dava açmıştır.
E-sporcunun vücudunda bir dövme bulunabilir. E-sporcunun kendi görselinin/yüzünün bir video oyununda kullanılmasına izin vermesi durumunda oyuncunun varsa dövmesi de oyun şirketleri tarafından gerçeklik algısının sağlanması için oyuncunun grafik görseli/dijital imajı üzerinde kullanılmak istenmektedir. Bu nedenle e-sporculara dövme yaptırdıkları kişiden dövmeye ilişkin hak ihlali iddiası ile karşılaşmamaları için bir izin belgesi alması önerilmektedir. Uygulamada dövme sanatçılarının zımni olarak bu izni verdikleri düşünülmektedir. Bununla birlikte dijital olarak avatar üzerinde yer alan dövmelerin telif hakkı ihlali nedeniyle dava konusu olabileceği belirtilmelidir.
Nitekim ABD’de Take-Two Interactive Şirketi’ne karşı açılmış olan NBA 2K video oyunlarında basketbol oyuncularının dövmelerinin tasvirini içeren telif hakkı ihlali davasında, bölge mahkemesi, dövmelerin kullanımının de minimis olduğuna, adil kullanım teşkil ettiğine ve dövme sanatçılarının zımni kullanım iznine tabi olduğuna hükmetmiştir (No.16-CV-724-LTS-SDA UNITED STATES DISTRICT COURT SOUTHERN DISTRICT OF NEW YORK Solid Oak Sketches, LLC v. 2K Games, Inc. 449 F. Supp. 3d 333 (S.D.N.Y. 2020) Decided Mar 26, 2020)).
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia edebileceği üçüncü husus e-sporcuların performanslarıdır. Strateji oyunlarındaki performans bakımından telif hakkı iddiası olabileceğini savunan görüş olmakla birlikte tıpkı satranç oyununda hamlelerin telif hakkıyla korunamaması gibi burada da e-spor performansının telif hakkıyla korunmasının pratikte mümkün olmadığı görüşündeyiz.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia etmelerinin söz konusu olabileceği hususlardan dördüncüsü e-sporcuların yayınlarında kullandıkları ekran kaplamalarıdır (twitch overlay). E-sporcuların yayın yaparken kullandıkları kaplamalar, fikri mülkiyet haklarının konusu olabilir. Bu kaplama, yayımlama (streaming) sırasında oyuncunun oyun görüntüsüyle birlikte görünen çeşitli grafiklerden oluşan bir tasarımdır. En yaygın olarak, bu grafikler ekranın kenarlarına yerleştirilir, böylece ekranın merkezi, oyunu sergilemek için engelsiz kalır. Ancak, tam konumlandırma her zaman yayının özel düzenine ve oynanan oyuna bağlıdır. Bu kaplama, bir maskot logosu veya akış bilgilerini (son abone, en çok bağış yapanlar, mevcut müzik parçası vb.) içerebilir. Bu grafik kaplamalar e-sporcunun kendisi tarafından hazırlanmışsa ve diğer şartlar da varsa güzel sanat eseri olarak veya tasarım olarak korunabilir.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia etmelerinin söz konusu olabileceği hususlardan beşincisi ise avatarlarıdır. Avatar, video oyunlarında oyuncuyu oyunda temsil eden, kişiselleştirilmiş grafik illüstrasyondur. Avatarın video oyunundaki seçenekler kullanılarak hazırlanması durumunda fikri mülkiyet hakları oyun geliştiriciye ait olacaktır. Nitekim genellikle oyuna ilişkin kullanıcı sözleşmelerinde bu hususa işaret edilmektedir. Her ne kadar oyun şirketinin sunduğu seçeneklerle avatar oluşturulsa da biz oyun geliştiren şirket ile e-sporcuların ortak eseri olarak kabul edilmesinin her iki tarafın da menfaatini koruyan bir çözüm olduğu görüşüne katılıyoruz.
Yukarıda da belirtildiği üzere gerçek bir insanın örneğin ünlü bir sporcunun görselinin avatar olarak kullanılmasının istenmesi durumunda oyun geliştiren şirket tarafından bu kişiden izin alınması gerekir.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia etmelerinin söz konusu olabileceği hususlardan altıncısı e-sporcuların kostümleridir. E-sporcuların bir kulübe bağlı olmaları ve kulübün formalarını giymeleri durumunda bu formaların tasarımına ilişkin hak, kulübün tasarımcı ile anlaşmasına da bağlı olarak kulübe ait olacaktır. Bununla birlikte e-sporcunun performansı sırasında giydiği ve tasarımını kendisinin yaptığı örneğin bir başlık, kask varsa veya e-sporcu kendi tasarımı olan bir kostümü giyiyorsa tasarım hakkı kendisine ait olacaktır. E-sporcunun oyundaki avatarı ile aynı kostümü giymesi durumunda avatara ilişkin haklar kostüm bakımından da belirleyici olacaktır.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia etmelerinin söz konusu olabileceği hususlardan yedincisi konsol ve diğer ekipmanlarda yapılan iyileştirmelerdir. E-sporda kullanılan fare, fare altlığı, klavye, kulaklık, kontrol aygıtı e-sporcunun performansını yansıtması açısından büyük önem taşır. Örneğin kaliteli bir kulaklık oyundaki ayak seslerinin e-sporcu tarafından duyulmasını, iyi bir fare ve klavye ise gerekli manevraları yapmasını sağlar. E-sporculara ekipmanları oyun şirketleri veya bağlı oldukları kulüpler ya da sponsorlar sağlayabilir. Bununla birlikte e-sporcunun kendi fiziksel özelliklerine, örneğin solak olmasına, uygun olarak tasarladığı, geliştirdiği ekipmanlar olabilir. Başka bir ihtimal de e-sporcu kendisine verilen ve kullandığı ekipmanın daha hızlı ya da daha kolay manevra yapmasını sağlayacak ya da fiziksel olarak defalarca tekrar eden hareketlerin sağlığa zarar vermeyecek şekilde olması için iyileştirilmesi konusunda tasarımı geliştirebilir. Bu gibi durumlarda eğer şartları varsa bunlar tasarım olarak korunabilir. O nedenle e-sporcunun bu tarz tasarıma ilişkin fikirlerini tescil ettirmesi veya bunları oyun şirketine ya da ekipmanı üretene anlatacaksa öncesinde tasarımın izinsiz kullanılmaması ve gizliliği hususunda sözleşme yaptıktan sonra aktarmasını öneriyoruz.
E-sporcuların e-spor aktiviteleri sırasında üzerinde fikri mülkiyet hakkı iddia etmelerinin söz konusu olabileceği hususlardan sekizincisi ise oyun program kodlarındaki geliştirmelerdir. Örneğin kodlama bilgisi olan bir e-sporcu oyun programındaki bir kodlama hatası (failure) için yama (patch) niteliğinde bir program geliştirerek onarırsa, söz konusu yama programının bir eser olarak korunması için gerekli şartları sağlaması gerekir. Ayrıca bu yama program, mevcut esere ilişkin bir işleme eser niteliğinde düşünülürse, işleme eser için ilk eser sahibinin izni gerekir. Tüm bu şartlar sağlanıyorsa, telif hakkı e-sporcuya ait olacaktır. Ancak uygulamada oyun geliştirici şirketler kullanıcılardan bu şekilde fikirleri kendilerine iletmemelerini istemektedir. Örneğin, Riot Games Şirketi, kullanıcı sözleşmesinde oyunculara programın geliştirilmesine ilişkin fikirlerini kendilerine iletmemelerini, eğer iletirlerse, şirketin bunları süresiz olarak kullanma hakkına sahip olacağını belirtmiştir (Riot Games’ Terms of Service Article 6.1. : ‘Unsolicited Idea Submission Policy – Can I submit ideas for improving the Game to Riot? Please don’t. If you do anyways, we’ll have the absolute right to use it forever.) Bu şekilde hazırlanmış kullanıcı sözleşmelerinin ya da oyun şartnamelerinin kabul edilmesinden sonra e-sporcunun programın iyileştirilmesine ilişkin fikirlerini doğrudan oyun geliştirene aktarması telif haklarını koruması bakımından uygun olmayacaktır. Mutlaka aktarmak istiyorsa da öncesinde gizlilik sözleşmesi yapılması ve iyileştirmeye ilişkin programın e-sporcunun izni olmaksızın kullanılamayacağının da sözleşmede yer alması önerilir.
Detaylı bilgi ve kaynak için bkz. Armağan Ebru BOZKURT-YÜKSEL, “Intellectual Property Rights of Gamers in Esports”, Law and Justice Review, Year 11, Issue 21, January 2021, p.275-308.
https://lawandjustice.taa.gov.tr/yuklenenler/dosyalar/dergiler/law/law-21/law21.pdf
