Uluslararası literatürde “hoşgörü süresi” (grace period) olarak geçen kavram, patent, faydalı model ve tasarım koruma türlerinde aranan yenilik şartına istisna olabilecek kriterleri içermektedir. Bunun için öncelikle yenilik kavramı üzerinde durulması doğru olacaktır.
Tasarımda Yenilik Nedir?
Tasarımda yenilik kavramı Sınai Mülkiyet Kanunu madde 56/4’te açıklanmıştır. Buna göre bir tasarımın aynısı tescilli tasarımlar için başvuru veya rüçhan tarihinden önce kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni kabul edilmektedir.
Bir başka deyişle tasarım başvurusunu yaptığınız ürünler başvuru tarihinden önce kamuya sunulmuş ise yeniliklerini kaybederler. Hoşgörü süresi saklı olmak kaydıyla, tasarımcının kendisi dahi olsa ürünleri kamuya sunmadan önce başvurusunu yapmış olmalıdır. Türkiye’de yeniliğin tespiti için araştırma yapılmaktadır. Yeni olmayan tasarım başvuruları Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından reddedilmektedir.
Patentte ve Faydalı Modelde Yenilik Nedir?
Patentte ve faydalı modelde yenilik Sınai Mülkiyet Kanunu madde 83/1 ve 2’de açıklanmıştır. Buna göre tekniğin bilinen durumuna dâhil olmayan buluşun yeni olduğu kabul edilmektedir.
Tekniğin bilinen durumu, başvuru tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde, yazılı veya sözlü tanıtım yoluyla ortaya konulmuş, kullanım ya da başka bir biçimde açıklanmış toplumca erişilebilir her türlü bilgiyi kapsar.
Yani patent veya faydalı modele konu buluş, başvuru tarihinden önce çeşitli yöntemlerle kamuya sunulmuşsa yenilik kriterini sağlamaz. Bunun tespiti için hem patent hem de faydalı model başvurularında teknikte uzman kişiler tarafından araştırma raporu düzenlenmektedir.
Hoşgörü Süresi Nedir?
Türkiye’de tasarım ve buluşlarda belgelendirme şartı olarak konulan “yenilik” kriterinin istisnaları bulunmakta, başvurudan önce kamuya sunulan buluş ve/veya tasarımların yeniliği etkilememesi için bazı şartlar öngörülmektedir. Belirtilen şartlara göre kamuya sunulan buluş ya da tasarımlar için öngörülen 12 aylık sürede başvuru yapılması yeniliği etkilemez. Kanunda öngörülen bu süreye “hoşgörü süresi” denmektedir.
Tasarımda Kamuya Sunma
Tasarımda kamuya sunma, Sınai Mülkiyet Kanunu m. 57’de açıklanmıştır. Buna göre kamuya sunma, sergi ve satış gibi yöntemlerle piyasaya sunma ve tanıtım gibi faaliyetleri kapsıyor. Üçüncü bir kişiye güvenerek bilgi vermek kamuya sunmak sayılmıyor.
Dolayısı ile ülkemizde bir tasarımın yenilik kriterini yitirmemesi için kamuya sunulduktan itibaren en geç 12 ay içinde tasarım başvurusu yapılmalıdır. Kamuya sunulma hali tasarımcının izni ile olduğunda ya da üçüncü kişiler tarafından kötü niyetli olarak yapıldığında 12 ay süreyle yeniliği etkilememektedir. Bu durumda Türk Patent, yenilik araştırma esnasında başvuru sahibinin ürünü kamuya sunduğu bazı yayımlarla karşılaşacak olursa bu yayımların tarihini kontrol etmeli ve başvuru öncesindeki 12 ay içinde başvuru sahibi tarafından yapılan bir yayım olduğunu tespit ederse başvuruyu yenilik nedeniyle reddetmemelidir.
Buluşa Patent veya Faydalı Model Verilmesini Etkilemeyen Açıklamalar
Patent ve faydalı model başvurularında yeniliği etkilemeyen bazı durumlar mevcuttur.
Bu durumlar Sınai Mülkiyet Kanunu Madde 84’te aşağıdaki detayları ile açıklanmış, buluşun ifşasının hangi hallerde belge verilmesini etkilemediği anlatılmıştır.
Buna göre patent ve faydalı modellerde de başvuru tarihi veya rüçhan tarihinden önceki 12 ay içinde yapılan bazı açıklamalar buluşun yeniliğini etkilememektedir. Bu şartlar şu şekildedir:
a) Açıklamanın buluşu yapan tarafından yapılmış olması.
b) Açıklamanın patent başvurusu yapılan bir merci tarafından yapılmış olması ve bu merci tarafından açıklanan bilginin;
c) Açıklamanın buluşu yapandan doğrudan doğruya veya dolaylı olarak bilgi elde eden üçüncü kişi tarafından yapılmış olması.
Yukarıda bahsedildiği gibi bir buluş için başvuru yapmadan önce buluşla ilgili herhangi bir yayın yapılmış olması ya da buluşun satışa sunulmuş olması halinde 12 ay içinde başvuruda bulunulması gerekmektedir. Bu tarz durumlara özellikle yüksek lisans ya da doktora tezi yayınından sonra başvuru yapılmasına karar verilmesi halinde karşılaşıyoruz. Bu nedenle buluş niteliğinde olan tezler için 12 ayı geçirmeden önce başvuru yapılması gerektiğinin önceden bilinmesi ve tez danışmanlarının bu farkındalıkla öğrencilerini uyarmaları yenilik nedeni ile başvurunun reddedilmesini önleyecektir.
Dünyada Durum
Hoşgörü süresi ülkeden ülkeye değişen bir süredir. Tasarımları Avrupa Birliği ülkelerinde koruyabilmek için EUIPO (European Intellectual Property Office) nezdinde Avrupa Birliği tasarım başvurusu yapılabilir. Bu başvuruların öncesinde yapılan açıklamalarla ilgili kural da EUIPO Tasarım Yönergesi Madde 7(2)’de tasarımcı ve halefi tarafından yapılan açıklamaların hoşgörü süresi içinde yani başvurudan önceki 12 ay içinde yapılmış olması halinde yenilik üzerinde etkisi olmayacağı belirtilmiştir. Yani tasarımlar yönünden 12 aylık süre Avrupa Birliği tasarım başvurularında da aynı şekilde uygulanmaktadır.
Ayrıca madde Madde 7(3)’te konu detaylandırılarak üçüncü kişilerin kötü niyetli olarak yaptığı açıklamalara yer verilmiş ve bu açıklamaların da aynı şekilde değerlendirileceğinden bahsedilmiştir.
Yani Avrupa Birliği tasarımında da ülkemizde uygulandığı gibi 12 aylık süre içinde hem başvuru sahibi ve haleflerinin açıklamaları hem de kötü niyetli açıklamalar yenilik kriterini ortadan kaldırmamaktadır.
Buna karşılık patentler için Avrupa Patent Sözleşmesi doğrultusunda yapılan Avrupa Patent başvurularında ise durum büyük ölçüde farklıdır.
Avrupa Patent Sözleşmesi 55. maddede konu ele alınmış ve hoşgörü süresi uygulaması için 6 aylık bir süre öngörülmüştür. Bu süre içinde buluşun ifşasının yeniliği etkilememesi için konulan şartlardan ilki suistimale dayalı olan açıklamalar ve ikincisi ise 1928’de Paris’te hazırlanan ve 1972’de revize edilen Uluslararası Sergilere ilişkin sözleşmede belirtilen resmi sergilerde buluşun ifşa edilmesi durumlarıdır.
Yani Avrupa Patent Sözleşmesi’ne göre hem hoşgörü süresi 6 ay uygulanmakta hem de istisna için konan kriterlerde uluslararası sergiler dışında başvuru sahibince yapılan diğer yayımlar ve açıklamalar yer almamaktadır. Yani bu sürenin uygulanması, sadece üçüncü kişilerce kötü niyetli bir şekilde açıklama haliyle sınırlanmıştır.
Uygulamada patent vekillerini en zor durumda bırakan başvuru türü Avrupa Patent başvurusudur. Herhangi bir buluş açıklaması yapıldıktan sonra yurtdışında başvuru yapmak üzere girişimde bulunan başvuru sahipleri, yaptıkları açıklamalardan ve yayımlardan dolayı başvurunun olumsuz ilerlemesi ile karşı karşıya kalmaktalar. Yani Avrupa Patent sisteminde esnek bir hoşgörü süresi olmamasından dolayı bu sistem üzerinden başvuru süreçlerine başlarken çok daha fazla soru sormamız ve temkinli olmamız gerekir.
Bölgesel ve uluslararası sistemler dışında uygulamayı kanunlarında yer veren elliye yakın ülke bulunmaktadır.
Sonuç
Yenilik kriterinin ön planda olduğu tasarım, patent ve faydalı model gibi koruma türlerinde hoşgörü süresi olarak geçen ve yenilik kriterini koruyan istisnalar başvuru sahiplerinin çeşitli sebeplerle başvuru öncesinde yaptığı açıklamaların başvurularının durumunu olumsuz etkilememesi açısından oldukça önemlidir. Ancak başvuru sahipleri her zaman bilinçli olmayabiliyor. Bu sebeple bir buluş ya da tasarım için başvuru yapılması kararı verilmeden önce buluşun teknik olarak açıklandığı teknik bildirim formlarında ya da tasarım başvuru formlarında, tasarım ve buluşların ifşa edilip edilmediğine, edildiyse açıklama ve yayım tarihlerine ilişkin detaylar sorulmalıdır.
Avrupa Patent sistemi gibi hoşgörü süresini esnek uygulamayan bazı ofisler için nasılsa başvuru önce Türkiye’de yapılacak diye düşünülmeden, başvuru sahiplerine ileride hangi ülkelere başvuru yapılmasının plan dahilinde olduğuna dair sorular sorulması yararlıdır. Bu sayede başvuruda bulunulacak ülkeler için daha acil aksiyonlar alınması sağlanacaktır.
