-I-
Tarih boyunca basın yayıncılarının, yatırımlarını korumak maksadıyla kendilerine ait haber içeriklerinin kopyalanmasına ilişkin telif koruması talepleri hep reddedilmiştir. Dijital çağdan önce basın yayıncıları, yatırımlarının karşılığını ve haber içeriği üretiminin devamını gazete, dergi gibi basılı materyallerin satışı ve reklam gelirleriyle sağlamaktaydılar. Son yıllarda haberin dijitalleşmesi, okur kitlesinin ve gelirin dijital ortama kaymasına neden oldu, haberin topluma ulaşma süresi çok kısaldı ve aynı zamanda içeriklerin okunma sayısı da arttı. Ancak, basın yayıncılarının finansal ve organizasyonel yatırım yaparak ürettiği içeriklerden elde ettiği gelirlerin artması beklenirken, beklenenin aksine bunların pastadaki payı hızla azalmaya başlamıştır. Dijital çağın Google, Facebook ve Twitter gibi oligapolleri, haber içeriği üretmemesine rağmen basın yayıncılarının ürettikleri haber içeriklerini kullanarak doğrudan veya dolaylı olarak büyük çaplı gelir elde etmeye başlamıştır. Almanya’da 2013 tarihli düzenleme ile basın yayıncılarına bağlantılı hak tanınmasıyla başlayan kırılım bugün ‘2019 tarihli Dijital Tek Pazarda Telif Hakkı ve Bağlantılı Haklara İlişkin AB Yönergesi’ kapsamında basın yayıncılarına basın yayınları üzerinde bağlantılı haklar verilmesiyle yeni bir aşama kaydetmiştir.
Türk hukuku kapsamında ise esasen eserlere ve bağlantılı haklara koruma sağlayan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) uyarınca, halkın haber alma özgürlüğünün zarar görebileceği endişesiyle basın yayıncılarına basın yayınları üzerinde böylesine bir hak tanınmamıştır. FSEK’te gerek eserlerden (m. 35) gerek gazete içeriklerinden (m. 36) gerekse de gazete içeriğinde kullanılan eserlerden (m. 37) hangi şartlarda alıntı yapılabileceği belirtilmiştir. Yine aynı şekilde konuyla ilgili Basın Kanunu’nda da düzenlemeler bulunmaktadır.
Anadolu Ajansı tarafından, piyasanın aktörleri arasında hakkaniyetli bir hukuki koruma rejimi talep eden basın yayıncılarının sorunlarını tüm yönleriyle ele almak; bunlara ilişkin çözüm yolları aramak ve kamuoyunda bilinç oluşturmak amacıyla düzenlenen ‘Dijitalleşme Sürecinde Basında Telif Haklarının Korunması Sempozyumu’ Genel Müdürlük’teki AAtölye’de 14.10.2022 tarihinde gerçekleştirildi. Sempozyumun Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi haber ajansı hamiliğinde gerçekleştirilmesi, verilmek istenen mesajın ciddiyetini ortaya koymak açısından son derece isabetli olmuştur.
-II-
Açılış konuşmasını yapan Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Sayın Serdar Karagöz, sadece haber üreten ve haberi dağıtan bir kurum olarak kalmayıp haber üretiminin öncesindeki ve sonrasındaki süreçlerde de etik ilkelerden taviz vermeyerek bu işin hukuki zeminini oluşturmak üzere paydaşları bir araya getirmeye devam edecekleri konusunda kararlı olduklarını ifade etti.
Telif Hakları Genel Müdürü Sayın Dr. Ziya Taşkent de mevcut sorunun farkında olduklarını, FSEK’te toplumun haber alma özgürlüğü ile haber içeriğini oluşturan kişilerin hakları arasında bir menfaat dengesi gözetilmeye çalışıldığını ve dijitalleşme başlığı altında FSEK’te neler yapılabileceğine dair çalışma yürüttüklerini ifade etti.
Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanı Sayın Dr. Ali Taha Koç, dijital platformlarda telif haklarının düzenlenmesini zorlaştıran tüm faktörlere rağmen Türkiye’de bu sorunları esaslıca ele alan normların ortaya konulması gerektiğini belirtip, dijitalleşmenin etkilediği her alanda olduğu gibi medya alanında da kapsamlı çalışmalar yapılması gerektiğini vurguladı.
TBMM Dijital Mecralar Komisyonu Başkanı Sayın Prof. Dr. Hüseyin Yayman, dijitalleşmede pratiğin teoriyi aştığını; Basın Kanunu’nun ve FSEK’in güncellenmesi gerektiğini; bunların soğuk savaş dönemi, eski dünyanın metinleri olduğunu; dijital telifle ilgili tarafları dinlemek ve bu konuyla ilgili karar alma sürecinde kendilerine düşen rolü yerine getirmek istediklerini ifade ettikten sonra yeni yasama dönemindeki ilk işlerinin dijital telif konusuyla ilgili çalışma olacağını vurguladı.
Yasama ve yürütme organından önemli temsilcilerin konuşmalarında, konuya ilişkin sorunun farkında olunduğunun ve yakından takip edildiğinin vurgulanması, sempozyumun demokratik bir karar alma mekanizmasına hizmet eden bir araç olması açısından son derece değerlidir. Bu doğrultuda, sonraki oturumlarda konuşmacı veya oturum başkanı olarak yargı üyeleri, ilgili akademisyenler, gazeteciler ve hukukçuların bulunması da sempozyumun tüm aktörleri kapsayacak şekilde organize edildiğini göstermektedir. Katılımcıların yoğun ilgisinin olduğu özellikle soru-cevap bölümlerinde kolaylıkla görülebilmekteydi.
-III-
AA Genel Yayın Yönetmeni Sayın Yusuf Özhan başkanlığında gerçekleştirilen ‘Dijital Yayıncılık ve Basın Yayıncılarının Karşılaştıkları Sorunlar’ konulu ilk oturumda konuşmacılardan GZT Dijital Medya Strateji Uzmanı Sayın Feyza Nur Balay dijital medyanın önemli ve riskli bir alan olduğunu, çok rahat hareket edilebildiğini, kopyalanma gibi durumlarla karşılaşabildiklerini, açıklayıcı gazetecilik kavramının çok fazla karşılığının bulunmadığını, okuyucu ya da izleyicinin habere erişme konusunda 6 saniye gibi çok kısa bir süre içinde karar verdiğini ifade etti. Konuşmacılardan Dünya gazetesi köşe yazarı Sayın Ussal Şahbaz, artık ana haber alma kaynağının internet ve Google olduğunu, gazetelerin tirajlarının gün geçtikçe düştüğünü, bu sektörden asıl maddi geliri Google gibi dijital platformların elde ettiğini ve eğer haberi yapanların bir gelir kaynağı olmaması durumunda bir süre sonra haber yapılamaz hale geleceğini, bu durumun sadece gazetecilerin sorunu değil aynı zamanda doğru bilgiye ulaşabilmek bağlamında demokrasinin bir sorunu olduğunu vurguladı. İlk oturumun son konuşmacısı AA Hukuk İşleri Müdürü Sayın Av. Şerife Gül Soykan, haberin dijitalleşmesi nedeniyle ortaya çıkan ilk sorunun üretilen içeriğin dijital mecralarda bedel ödemeden kullanılması; ikinci sorunun ise üretilen haber ve fotoğrafın, infografiklerle, videolarla, fotoğraflarla süslendiğini ve eser gibi korunması gerektiğini ancak FSEK gereği eser olarak kabul edilmemesi olduğunu ifade etti.
‘Dijitalleşmenin Getirdiği Telif Sorunları’ konulu ikinci oturum Yargıtay 11. Hukuk Dairesi üyesi Sayın Dr. Adem Aslan başkanlığında gerçekleştirildi. İlk konuşmacı Sayın Prof. Dr. Mustafa Ateş, ulusal ve uluslararası düzeyde mevzuattan örnekler vererek, Türkiye’de telif hukuku bağlamında eser sahiplerine getirilen sınırlamalardan bahsetti. Oturumun diğer konuşmacısı Sayın Doç. Dr. Cahit Suluk ise ‘AB Hukukunda Gazetelere Tanınan Bağlantılı Haklar ve Türkiye’de Atılması Gereken Adımlar’ başlıklı sunumunda AB hukukunda basın yayıncılarına tanınan bağlantılı haklardan bahsederek Türkiye’de atılması gereken adımlar için önerilerde bulundu. Suluk, Türkiye’de basın yayıncılarına Kanada-İngiltere-Avustralya uygulaması olan rekabet hukuku çerçevesinde korumanın tanınmaması gerektiğini, bu uygulamanın hukuk sistemimize uygun olmadığını ifade ederek tanınacak korumanın AB’de kabul edilen DSM Yönergesi esas alınarak telif hukuku çerçevesinde bir bağlantılı hak tesisi olmasını önerdi.
Sayın Doç. Dr. Hamdi Pınar başkanlığında ‘Basında İktibas Serbestisi’ konusuna yoğunlaşan üçüncü oturum Av. Fethi Merdivan’ın ‘Haberlerden İktibas Serbestisi ve Sınırları’ konulu sunumu ile başladı. Oturumun ikinci konuşmacısı Prof. Dr. Hayri Bozgeyik ise ‘Eserlerin Haber İçeriğinde Kullanılması’ konulu sunumunu çeşitli Yargıtay kararlarından örnekler vererek gerçekleştirdi.
‘Dijital Korsanla Mücadele’ konulu ve Yargıtay Üyesi Sayın Döndü Deniz Bilir başkanlığındaki son oturumda Sayın Doç. Dr. Pelin Karaaslan ‘Haber İçeriklerinin Hukuken Korunması ve İleri Sürülebilecek Hukuki Talepler’ konulu sunumunu gerçekleştirdi. Sayın Av. Teknail Özderyol ise ‘Haber İçeriklerinin İzinsiz Kullanılmasına Karşı Cezai Koruma ve İleri Sürülebilecek Talepler’ konulu konuşmasını gerçekleştirdi ve oturum sonlandı.
AA Genel Müdür Yardımcısı Sayın Oğuz Enis Peru, yaptığı kapanış konuşmasında; gazetecilerin büyük emek ve gayretle, kurumların da sermeye ve organizasyonel yatırımla ortaya koydukları içeriklerin, ticari amaçla kullanılmasının önüne geçilmesi, dijital basın yayın alanında tek taraflı gelir elde edilmesinin engellenmesi ve haksız rekabetin önlenmesi için hukuki çerçeve hususunda fikir birliğine varıldığını vurguladı ve sempozyum sona erdi.
Arş. Gör. Abdullah Talha Sevindik
