Bilgi Çağındaki baş döndürücü gelişmeler fikri mülkiyet hukukunda çok önemli değişikliklere yol açtı. Son yıllarda fikri mülkiyet haklarının önemine bağlı olarak bu alanda çok yoğun bir kodifikasyon faaliyeti yaşanmaktadır. Bu tespit, hem ülkelerin ulusal mevzuatı hem de uluslararası mevzuat için geçerlidir.

Ülkemizde ise, 1995 tarihinden sonra konuya ilişkin eski mevzuatımız tümüyle değişmekle kalmadı; tasarım, faydalı model, coğrafi işaret ve yeni bitki çeşitleri gibi alanlarda ilk kez hukuki düzenlemeler yapıldı. Bu nedenle 1995 yılı fikri mülkiyet mevzuatımız bakımından bir milattır. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ve bu Kanuna ilişkin ikincil mevzuatın yürürlüğe girmesiyle birlikte bu alanda ikinci bir miladı yaşıyoruz.

Hukuk kurallarının ulusal nitelik taşımasına rağmen, bu alandaki değişiklikler, uluslararası anlaşmalar yoluyla büyük ölçüde milletlerarası düzeyde oldu. Deyim yerindeyse, fikri mülkiyet hukuku belirli bir ölçüde küresel bir hukuk dalı haline geldi. Bu perspektiften hareketle bu çalışma, ulusal mevzuat ve uluslararası mevzuat şeklinde iki ana kategoriye ayrılmıştır. Bu yapılırken hem iç mevzuatımız hem de ülkemizin taraf olduğu uluslararası anlaşmaların tamamı kitaba alınmıştır. Güncel olmayan ikincil nitelikteki uluslararası metinler ise çalışmamızın dışında bırakılmıştır.

• Ulusal Mevzuat
• Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
• Sınai Mülkiyet Kanunu
• Türk Patent Mevzuatı
• Alan Adları Mevzuatı ve İlgili Diğer Mevzuat
• Uluslararası Mevzuat
• Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması
• Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Sözleşmesi
• Sınai Mülkiyetin Korunmasıyla İlgili Paris Sözleşmesi
• Avrupa Patentlerinin Verilmesiyle İlgili Avrupa Patent Sözleşmesi
• Patent İşbirliği Antlaşması
• Markaların Uluslararası Tesciline İlişkin Madrid Protokolü
• Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Anlaşmasının Cenevre Metni
• Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi ve İlgili Diğer Mevzuat

Gelişmiş ülkelerde fikri mülkiyet hukukuna nereden başlamalıyım sorusunun cevabı birden çoktur. Oysa ülkemizde düne kadar bu soru cevapsız kalıyordu. Şimdi tereddüt etmeden Fikri Mülkiyet Hukuku adlı bu eserle başlayın diyoruz.
Fikri Mülkiyet Hukuku, konuyla yeni tanışan herkese el kitabı olabilecek bir çalışmadır. Kitapta, yeri geldikçe içtihat hukukuna da yollama yapılarak okuyucunun dikkati uygulamadaki işleyişe çekilmiştir. Hukuk kitaplarında pek de alışık olmadığımız şemalarla anlatım güçlendirilmiştir.
Eser on iki bölümden oluşmaktadır:

• 1. Genel bilgi
• 2. Fikir ve Sanat Eserleri
• 3. Marka
• 4. Patent
• 5. Faydalı Model
• 6. Tasarım
• 7. Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı
• 8. Yeni Bitki Çeşidi ve Yeni Hayvan Irkı
• 9. Entegre Devre Topografyası
• 10. Ticaret Unvanı, İşletme Adı ve Alan Adı
• 11. Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Ortak Hükümler
• 12. Haksız Rekabet

İndir

Bugün fikri ürünlerin korunması ülkeler bakımından kaçınılmaz görünmektedir. Her şeyden önce uluslararası taahhütler ülkeleri, bu hakları korumaya zorlamaktadır. Burada kritik soru, bu korumanın nasıl gerçekleştirileceğidir. Her ülke bu soruya, kendi ihtiyaçları doğrultusunda cevap vermelidir. Başka bir deyişle, uluslararası taahhütlerle çelişmemek kaydıyla ülkeler, kendi fikri mülkiyet politikalarını belirlemelidir.

Ülkemizdeki fikri mülkiyet politikaları, ülke ihtiyaçlarından ziyade, dışarıdan gelen talepler doğrultusunda şekillendirilmektedir. Bu bağlamda özellikle AB ve ABD’den gelen talepler dikkat çekicidir.

Politika yapımında yaşanan sorunlar, uygulamaya da yansımaktadır. Gerçekten Türkiye’nin kendine özgü politikalarının olmayışı, fikri mülkiyet sisteminden beklediği faydayı sağlayamamaktadır. Hatta fikri mülkiyet sistemimiz kötü işlediği için fayda yerine, mağdur üreten bir mekanizmaya dönüşmüştür. Şikâyet edilen uygulamaların çoğu, esasen Türk idari ve yargısal sistemdeki aksaklıkların fikri mülkiyet sistemine yansımasından ibarettir. Bu hatalı uygulamalara, toplumun sosyo-kültürel yapısı da yardımcı olmaktadır. Çünkü ülkemizde fikri ürün ihlallerinin gayri meşru oluşu düşüncesi toplumdan destek bulmamaktadır. Bunun çaresi, toplumda farkındalık oluşturmaktır.

İyi işleyen bir fikri mülkiyet sistemi kuramayan Türkiye’nin 2023 hedeflerine ulaşması mümkün görünmemektedir. Zira katma değeri yüksek ve yenilikçi ürünler geliştirerek dünya pazarlarında bu ürünlerle rekabet etmediği takdirde Türkiye’nin 500 Milyar Dolar ihracat hedefi gerçekçi değildir. İyi işleyen bir fikri mülkiyet sistemine sahip olmayan bir ülke ise, yenilikçi bir ekonomiye sahip olamaz. Nasıl ki, muz Karadeniz Bölgesinde, fındık da Akdeniz Bölgesinde yetişmiyorsa, iyi bir fikri mülkiyet iklimi olmayan bir ülkede yenilikçi faaliyetlere yoğunlaşılması beklenemez.

Soruna sistematik yaklaşılarak resmin tamamına bakılmadığı sürece, arzu edilen fikri mülkiyet sistemi kurulamayacaktır. Fikri mülkiyet sistemini oluşturan unsurların eşgüdümü sağlanmadığı sürece sistem işlevini yerine getirmeyecektir. Amaca ulaşmak için yapılması gerekenler listesinde, sistemde rol alan kişilerin eğitimi ön plana çıkmaktadır. Bu çerçevede atılması gereken somut adımlara ilişkin önerilerimiz Raporda sıralanmıştır.

Bu çalışmada, fikri mülkiyet hukukunun hemen her alanına ilişkin genel açıklamalara yer verildikten sonra, sorunlu konulara odaklanılmıştır. Tanınmış markalarda olduğu gibi, bu sorunların bir kısmı, konunun doğası gereği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Buna karşılık, tescilsiz bir buluşun veya tasarımın süresiz olarak haksız rekabet hükümleri ile korunması gibi Türkiye’ye has uygulamalardan çıkan sorunlar da incelenmiştir.

Çalışmamızın ana teması, Türk fikri mülkiyet hukukuna has ilke ve uygulamaların incelenmesidir. Okuyucu bir yandan fikri mülkiyetin sorunlu alanlarında Türk hukuk uygulaması ile tanışacak, diğer yandan dünyadaki genel uygulamalardan sapmaları izleyebilecektir.

Ülkemizde telif hakları en ihtilaflı ve üzerinde uzlaşma sağlanamayan konulardan birisidir. Uygulamada kullanılan telif sözleşmeleri oldukça sorunludur. Yayınevi, yazar, çizer ve mütercim gibi kişiler neye imza attıklarını genellikle bilmemektedir. Çünkü yapılan sözleşmelerde çoğunlukla genel ifadeler kullanılmaktadır. Bu tür sözleşmeler mahkemelerce geçersiz kabul edilmektedir.

Konunun fevkalade teknik ve özel bilgi gerektirmesi nedeniyle uzmanlardan yararlanmak zorunluluk arz etmektedir. Tarafların hukuk güvenliğinin sağlanabilmesi için profesyonelce hazırlanmış güvenli sözleşmelere ihtiyaç bulunmaktadır.

Kitapta telif haklarına ilişkin genel bilgi sunulduktan sonra telif sözleşmesi örneklerine yer verilmiştir.

Kitapta dört adet telif sözleşmesi örneği vardır:

• 1.Telif sözleşmesi (tasarruf sözleşmesi)
• 2. Eser sipariş sözleşmesi (taahhüt sözleşmesi)
• 3. Çeviri eser sipariş sözleşmesi
• 4. Çizer sözleşmesi

Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku serisinin üçüncü cildini oluşturan Tasarımlar kitabında konuya ilişkin teorik ve pratik bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışmada, tasarımlar hukuki bakımdan bütün yönleriyle incelenmiştir.

• Kitap şu bölümlerden oluşmaktadır:
  1. Genel Olarak Tasarımlar
  2. Tescilli Tasarımlar
  3. Tescilsiz Tasarımlar
  4. Tasarımların Marka, Patent ve Telif Mevzuatı ile Korunması
  5. Tasarımların Haksız Rekabet Mevzuatı ile Korunması.

1995-2007 yıllarındaki (gözden kaçanlar hariç) bütün Yargıtay kararları (620 adet) tam metin olarak kitaba işlenmiştir. Cezai yaptırıma ilişkin kararlar da kitapta yerini bulmuştur. Yeri geldikçe ihtisas mahkemelerinin konuya ilişkin kararları da kitaba işlenmiştir. Kararların kritiği ise ayrıntılı olarak yapılmıştır. Kitabın sonunda yer alan Yargıtay kararları dizini, mevzuat dizini ve kavram dizini okuyucunun işini oldukça kolaylaştırmaktadır.

Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku serisinin ikinci cildini oluşturan bu kitapta konuya ilişkin teorik ve pratik bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışmada, telif hakları bütün yönleriyle incelenmiştir. Çalışma iki kitaba ayrılmıştır: Genel Esaslar; Fikir ve Sanat Eserleri.

• Genel Esaslar kitabında sırasıyla şu bölümler bulunmaktadır:
  1. Kavramlar ve Konular
  2. Tarihi Gelişim
  3. Korumanın Önemi ve İşlevi
  4. Hukuki Düzenlemeler
  5. Fikri Mülkiyet Haklarının Diğer Hukuk Dalları ile İlişkisi.
•  
• Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku kitabında ise şu bölümler yer almaktadır:
  1. Eser ve Çeşitleri
  2. Eser Sahibi
  3. Eser Üzerindeki Haklar
  4. Hakların Kullanılması
  5. Bağlantılı Haklar ve Eser Dışındaki Koruma Konuları
  6. Koruma Süresi
  7. Sınırlamalar
  8. Hukuki İşlemler
  9. Meslek Birlikleri
  10. Tecavüz, Açılabilecek Davalar ve İleri Sürülebilecek Talepler

Konular mahkeme kararları ışığında incelenmiştir. Bu çalışmada Fikir ve Sanat Eserlerine ilişkin Yargıtay’ın 898 adet kararının tam metni verilmiştir.
Kitabın sonuna, yararlanılan kaynakların yanında, fikri mülkiyetle ilgili genel kaynakça ile madde ve kavram indeksi de eklenmiştir.

Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku serisinin birinci cildini oluşturan bu çalışma, fikri mülkiyet haklarıyla ilgili 1 Mart 2005 tarihine kadar yürürlüğe giren ulusal ve uluslararası mevzuatımız kitaba işlenmiştir. Sarı renk 45 gram ithal kağıda basılan ve 1631 sayfadan oluşan kitapta 76 adet mevzuat bulunmaktadır.

Kitap iki ana bölümden oluşmaktadır:
1. Ulusal mevzuat.
2. Uluslararası mevzuat.

• Ulusal Mevzuat beş alt bölümden oluşmaktadır:
  1. Fikir ve Sanat Eserleri
  2. Teknolojik Ürünler: Patentler, faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar, entegre devreler, yeni bitki çeşitleri
  3. Ayırt Edici Ad ve İşaretler: Markalar, coğrafi işaretler, ticaret unvanları ve işletme adları
  4. Haksız Rekabet
  5. TPE Mevzuatı.

• Uluslararası mevzuat dört alt bölümden oluşmaktadır:
  1. Ortak mevzuat: TRIPS, Paris, WIPO ve Beraatlar Bürosunu Kuran Anlaşma
  2. Fikir ve Sanat Eserleri: Bern ve Roma Anlaşması
  3. Teknolojik Ürünler: EPC, PCT, Strasburg, Budapeşte, Tasarımlara ilişkin Lahey anlaşmasının Cenevre metni, Locarno Anlaşmaları ve yönetmelikleri
  4. Ayırt Edici Ad ve İşaretler: Madrid Protokolü, TLT, Nis, Viyana ve Madrid İtilafnamesi

Teknolojinin hızlı gelişimine bağlı olarak fikir ve sanat eserlerinin kopyalanması kolaylaşmıştır. Bugün bir müzik eserini internet aracılığıyla saniyeler içinde dünyanın dört bir tarafına yaymak mümkündür. Bu durumu fırsat bilen kötü niyetli kişiler, telif haklarına tecavüz ederek kolay kazanç sağlamayı tercih etmektedir. Ülkemizde korsan mal ticareti orijinal malların ticaretini geçmiştir. Bu durum ülkemizde müzik, sinema ve yayın sektöründe mali krize yol açmıştır.

Kitapta, fikri mülkiyet haklarına bir kuş bakışı yapıldıktan sonra fikir ve sanat eserlerinin, sahiplerine ne gibi haklar sağladığı, hakların ihlali durumunda açılabilecek hukuk ve ceza davaları, korsanlıkla mücadelede araç ve yöntemlerin neler olduğu, 5101 sayılı Yasanın eleştirisi ve nihayet korsanlığa ilişkin soru ve cevaplara yer verilmiştir.

Kitap altı bölümden oluşmaktadır:

1. Fikri mülkiyet haklarına ilişkin genel bilgiler
2. 2. Fikir ve sanat eserleri
3. 3. Hakların ihlali halinde açılabilecek davalar
4. 4. Korsanlık ve mücadele yolları
5. 5. 5101 sayılı yeni yasal düzenlemenin değerlendirilmesi
6. 6. Soru ve cevaplar

Kitabın İlgili Mevzuat kısmında; i) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), ii) 3257 sayılı Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanunu (SVMEK)’in tamamına yer verilmiştir. Her iki yasada da, 5101 sayılı Korsanlıkla Mücadele Yasasıyla yapılan değişiklikler metne işlenmiştir.

Tasarım hukuku adlı bu kitap, alanında tek olma özelliğine sahiptir. Kitapta tasarımların hukuken korunması konusu tüm boyutlarıyla hem teorik hem de pratik açıdan incelenmiştir. Özellikle konuya ilişkin mehaz Avrupa Birliği hukukundaki düzenlemeler irdelenmiş, konuyla ilgili ulusal ve uluslararası öğretiye yer vermiştir. Kitapta 100 civarında Yargıtay kararı incelenerek uygulamaya ışık tutulmuştur.

Yazarın Önsözü’nde de işaret ettiği gibi; “... kitabın başlığı her ne kadar Tasarım Hukuku adını taşısa da, bu çalışmada EndTasKHK, PatKHK ve MarKHK’daki düzenlemelere karşılaştırmalı olarak yer verilmeye çalışılmıştır. O nedenle elinizdeki eser, ortak konular bakımından tasarım hukuku yanında patent, faydalı model ve marka hukukuna ilişkin açıklamaları da içermektedir”.

Kitap dört bölümden oluşmaktadır:

1. 1.Genel olarak tasarımlar
2. 2. Tescilli tasarımlar
3. 3. Tescilsiz tasarımlar
4. 4. Tasarımların marka, telif ve haksız rekabet mevzuatı ile korunması.

Bilindiği gibi fikri mülkiyet hakları bakımından ülkesellik ilkesi geçerlidir. İlkeye göre, bir hakkın hangi ülkede korunması talep ediliyorsa o hak bakımından ilgili ülke hukukunun gerekleri yerine getirilmelidir. Bu bağlamda tescile tabi patent, marka ve tasarım gibi fikri mülkiyet haklarının korunması hangi ülkede talep ediliyorsa o ülkede tescili sağlanmalıdır. Tescilsiz korumaya ilişkin düzenlemeler saklıdır. Hal böyle olunca hak sahiplerinin işini kolaylaştırmak bakımından uluslararası anlaşmalar kabul edilmiştir. Bu anlaşmalar ile başvuru ve tescil prosedürü kolaylaştırılmıştır. Yoksa bugün bir ülkede tescil edilen bir patent ya da tasarımın tüm dünyada ya da herhangi bir anlaşmaya üye ülkelerde korunduğu söylenemez. Zira bu anlaşmalar ülkesellik ilkesini bertaraf etmiş değildir.

Bugün dünyada ülkesellik ilkesini bertaraf eden oluşumlar da bulunmaktadır. Bunların başında Topluluk Hukukundaki düzenleme gelmektedir. Topluluk Hukukunda Topluluk Markası ve Topluluk Tasarımı kabul edilmiştir. Topluluk Patentine ilişkin çalışmalar şimdilik başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu nedenle Tek Tip Patent son zamanlarda gündemi meşgul etmektedir.

AB ülkelerinde geçerli olmak üzere Topluluk Marka ve Topluluk Tasarım belgesi alınabilmektedir. Bu belgeler bakımından Topluluk adeta bir ülke gibi işlev görmektedir. 1996 tarihinden itibaren Topluluk Markası ve 2003 tarihinden itibaren ise, Topluluk Tasarımının uygulamaya konulması ile marka ve tasarım sahiplerine sağlanan bu kolaylıktan Türk vatandaşlarının da yararlanması mümkündür.

Bu kitapta esas itibariyle Topluluk Tasarımı irdelenmiştir. Topluluk Hukukunda tescilli ve tescilsiz olmak üzere iki tür koruma düzenlenmiştir. Kitapta her iki koruma şekli de ele alınmıştır. Okuyucu, bir yandan Topluluk Tasarımı hakkında bilgi edinirken, diğer yandan, paralel mantığı içeren Topluluk Markası hakkında da bir fikir sahibi olacaktır.

Patent, marka ve telif haklarına oranla tasarımların, ekonomideki yerinin daha küçük olması nedeniyle tasarımlara, ilgi de az olmuştur. Konuyla ilgili sektörler bakımından durum böyle olduğu gibi hukukçular arasında da en az bilinen fikri hak türlerinden birisi tasarım hakkıdır. Ancak son zamanlarda ekonomideki artan önemine bağlı olarak tasarımlar, ilgili çevrelerin dikkatini çekmeye başlamıştır.

Kitapta normal parçalar, must match parçalar ve must fit parçaların hukuki durumları tek tek irdelenmiştir. Günümüzde yedek parça tasarımlarındaki en problemli konu must match parça tasarımlarıdır. Çalışmanın özünü bu tür parça tasarımları oluşturmaktadır.

Kitap dört bölümden oluşmaktadır:

• 1.Tasarım ve tasarım hakkı kavramları
  2. Yedek parça tasarımı ve hukuksal koruma
  3. Yedek parça tasarım hakkına getirilen koruma istisnası
  4. Yedek parça tasarım hakkına tecavüz ve hak sahibinin yetkileri