10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun (SMK) getirdiği temel yenilikler için şu çalışmamıza bkz. (Link). Bu çalışmamızda tasarımlara özgü dikkat çekici yenilikler incelenecektir.

1.Tescilli ve Tescilsiz Tasarım Koruması Birlikte Kabul Edildi

Türk tasarım mevzuatı büyük ölçüde AB mevzuatından olduğu gibi alındı. Bir farkla ki, SMK’dan önceki düzenlemede sadece tescilli tasarımlar düzenlenmişti. Buna göre tescilli tasarımlar başvuru tarihinden itibaren beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek kaydıyla maksimum yirmi beş yıl süreyle korunmaktadır. AB hukukuyla uyumlu bir şekilde SMK’da modası sık değişen moda ve tekstil gibi sektörlerin ihtiyacını karşılamak amacıyla tescilsiz tasarım koruması da kabul edildi.

Dünyanın hiçbir yerinde kamuya sunulmamış ve ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş tescilsiz tasarımlar, kamuya ilk sunulma tarihinden itibaren üç yıl süreyle korunacaktır. İlk kez yurt dışında kamuya sunulan tasarımlar ise, tescilsiz tasarım korumasından yararlanamaz. Bu uygulama AB’de de vardır. Örneğin, ilk kez AB’de değil de, ABD’de veya Türkiye’de kamuya sunulan tasarımlar AB’de tescilsiz tasarım korumasından faydalanamaz. Aynı şekilde ilk kez Türkiye yerine sözgelimi Londra’da kamuya sunulan tasarımlar da ülkemizde tescilsiz korumadan faydalanamaz.

2.Tescilsiz Korumanın Kapsamı Daha Sınırlı Tutuldu

Mehaz AB hukukunda olduğu gibi SMK’ya göre tescilsiz tasarım koruması, tescilliye oranla daha zayıftır. Tescilli tasarımlar yenilemelerle birlikte toplam yirmi beş yıl süreyle korunurken; tescilsiz tasarımlar sadece üç yıl korunmaktadır. Diğer yandan tescilli tasarıma tecavüz için iki tasarımın birbirine benzemesi yeterlidir. Buna karşılık ihlalin varlığı için tescilsiz tasarımlardan birinin, diğerinden kopyalanması gerekir. Bu bağlamda sonraki tasarım sahibinin, korunan tasarımın daha önce kamuya sunulduğunu makul yollarla bilmesi mümkün değilse, tasarımının öncekinden kopyalandığı kabul edilmez.

Tescilli bir tasarım başvurusu, yayımlanıncaya kadar aynen tescilsiz tasarımlar gibi koruma görür. Buna karşılık tasarım başvurusunun yayımlanmasıyla birlikte tescilli tasarımın koruma kapsamından yararlanacaktır.

3.Görünmeyen Parça Tasarımları Koruma Dışında Bırakıldı

SMK’ya göre bileşik ürünler bakımından sadece görülebilir kısımlar korunacak; görülemeyen kısımlar koruma dışında kalacaktır. Tasarımın bakım, tamir ve servis esnasında görülmesi yeterli kabul edilmemektedir. Böylece bir otomobilin motor kapağının altındaki buji, motor, klakson ve rezistans gibi binlerce parçanın tasarımı koruma dışında bırakıldı.

4.Eşdeğer Parçanın Önü Açıldı

Birleşik ürünün görünümüne bağımlı olan parçaların, birleşik ürüne orijinal görünümünü yeniden kazandırmak üzere onarım amacıyla ve bu parçaların kaynağı konusunda yanıltıcı olmamak şartıyla tasarımın piyasaya ilk sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl sonra kullanılması tasarım hakkının ihlali etmez. Yani onarım amaçlı kullanıma tabi “must match” parça tasarımlarının korunması üç yıl süreyle sınırlıdır.

Buna karşılık Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yayımlanacak eşdeğer parçaların, tasarımın piyasaya ilk sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl içinde kullanımı tasarım hakkının ihlali sayılmaz. Yani Bakanlığın yayımlayacağı listede yer alacak eşdeğer parçalar bakımından bu üç yıllık koruma da geçerli değildir. Böylece özellikle otomotiv sektöründe yerli parça üretiminin önünün açılması hedeflendi. Bu kapsamda bir otomobilin kapısı, kaportası ve çamurluğu gibi sıkça değişen parçaları, yan sanayi firmaları tarafından, ilgili otomotiv firmasının iznine ihtiyaç olmaksızın üretilebilecektir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Bakanlık henüz bu listeyi yayımlamadı.

5.Çoklu Başvuru İmkânının Kapsamı Genişletildi

Önceki düzenlemeye göre aynı alt sınıftaki tasarımları, tek başvuru (çoklu başvuru) ile dosyalamak mümkündü. SMK’ya göre aynı sınıftaki tasarımlar çoklu başvuruya konu olabilecektir. Örneğin, önceden tencere ve bıçak tasarımları için ayrı ayrı dosyalama yapmak gerekirken artık bunlar tek dosyada başvuruya konu olabilecektir.

Diğer yandan süslemelerin tamamı 32. sınıfta yer almaktadır. Eğer bir süsleme, ilgili ürünle ilişkilendirilebiliyorsa, o ürünle birlikte çoklu başvuruya konu olabilecektir. Örneğin, bardaklar 07. sınıftadır. Bardağın deseni 32. sınıfta olmasına rağmen bardak ve onun deseni, aynı dosyada çoklu başvuruya konu olabilecektir. Böylece tasarım sahiplerine, önceden sağlanmış başvuru kolaylığı daha da ileri götürülmektedir.

6.Başvuru Prosedürü Kolaylaştırıldı

Tasarım başvurularına itiraz süresi, altı aydan üç aya indirildi. Yine önceki düzenlemeye göre her başvuru için tarifname verme zorunluluğu vardı. SMK’ya göre artık tarifname vermek ihtiyari hale getirildi.

7.Yenilik İncelemesi Öngörülerek Sadece Özgün Tasarımların Tescillenmesi Hedeflendi

Türk Patent tarafından yeni olmadığı anlaşılan tasarım başvuruları reddedilmektedir. Yani Türk Patent, re’sen (kendiliğinden) bir tasarımın yeni olmadığını belirlerse, bu başvuruyu reddedecektir. Başvuru sahibi, ret kararına karşı iki ay içinde itiraz edebilir. Oldukça sorunlu olan bu düzenlemenin, uygulamada nasıl bir şekil alacağını zaman gösterecektir. Bugünkü uygulamaya göre Türk Patent, internetten el yordamıyla yaptığı inceleme sonuçlarına göre karar vermektedir. Gelen başvuruların ortala % 2’sini Türk Patent bu yolla reddetmektedir.

8.Kısmi Ret ve Kısmi Hükümsüzlük Kabul Edildi

Önceki düzenlemede Türk tasarım hukukunda kısmi iptal ve kısmi hükümsüzlük kabul edilmiyordu. SMK ise mehaz AB hukukuna uygun şekilde tasarımlar bakımından kısmi iptal ve kısmi hükümsüzlüğü kabul etti. Buna göre Türk Patent, bir tasarım başvurusunu kısmen kabul edip kısmen reddedebilir. Ancak bunun için kısmi ret sonucunda tescilin devamı için kalan kısmın koruma şartlarını sağlaması ve tasarımın önceki kimliğini muhafaza etmesi şarttır. Bu iki şart hükümsüzlük bakımından da aynen geçerlidir. Örneğin, bir ayakkabı ve üzerindeki desen tasarımında eğer ayakkabı modeli yeni ve fakat desen özgün değilse, desen çıkarılır ve ayakkabı modeli tescillenir. Tersi durumda ise, tasarımın tamamı iptal edilir. Zira ikinci halde ayakkabı tasarımı, ayakkabı kimliğini artık muhafaza etmez.

9.Çalışanların Tasarımları

SMK’ya göre çalışanların tasarımı üzerindeki hak sahibi işverendir. Hizmet ilişkisi dışındaki tasarımlar bakımından ise, hak sahipliği taraflar arasında akdedilecek sözleşme hükümleriyle belirlenir.

Diğer yandan öğretim elemanlarının bilimsel çalışma veya araştırma sonucunda geliştirdiği tasarımlar, öğrenciler ile bir iş yerinde stajyer olarak çalışanlar hakkında da bu kural uygulanır. Oysa önceki düzenlemede tasarımın sahibi, tasarımı geliştiren öğretim elemanıydı.

SMK 73/2 hükmü çerçevesinde geliştirilen tasarımın önemi dikkate alınarak çalışana bir bedel ödenir. Uyuşmazlık halinde bedelin miktarını mahkeme belirler. Önemle vurgulayalım ki çalışanların 73/1 gereği geliştirdikleri tasarımlar için bir bedel ödenmez.

Yükseköğretim kurumunun tasarımı ticari olarak değerlendirmesi halinde elde edilecek gelirin en az ½’si, tasarımı geliştiren öğretim elemanına verilir.

10.Kötü Niyetli Başvuru ve Tesciller

Markalara benzer şekilde, tasarımlarda da kötü niyet hem itiraz hem de hükümsüzlük nedeni kabul edildi.